O'zbekcha
Русский 
English Quyi molekulali biologik faol moddalar laboratoriyasi
Quyi molekulali biologik faol moddalar laboratoriyasi
Quyi molekulali biologik faol moddalar laboratoriyasi
Laboratoriya mudiri
kimyo fanlari doktori
Ziyaev Xayrulla Lutfullaevich
Bog‘lanish: tel.: +998 90-316-00-27, e-mail: xziyaev@list.ru
Quyi molekulali biologik faol moddalar ilmiy laboratoriya “Polifenollar” va “Fiziologik faol moddalar nozik organik sintezi” laboratoriyalari asosida 2018 yili tashkil etilgan.
"Polifenollar" laboratoriyasi 1953 yilda akademik O.S.Sodikov rahbarligida tashkil etilgan. 1956 yildan 1997 yilgacha laboratoriyaga raxbarlik kilgan O.S.Sodikovning shogirtlari biri Aminjon Ismoilovich Ismailov bulgan. Laboratoriyaning asosiy ilmiy yullanishi paxta va boshqa sanoat va dorivor o‘simliklar tarkibidagi moddalarni kompleks o‘rganish bilan bog‘liq bulgan. Ayniqsa, polifenol - flavonoidlar, antotsianlar, fitoaleksinlar, shuningdek, gossipol paxta va boshqa o‘simliklarni o‘rganishda katta muvaffaqiyatlarga erishildi. Xamkasblari bilan birgalikda turli genomik guruhlarning 10 turiga va boshqa o‘simlik turiga (gibiskus va uning gibrid shakllari, kenaf, malva, altey, shtok-roza, anoda, sumax, yantak va boshqalar).
Gossipol va uning yo‘ldoshlarini tuzilishi, ko‘p sonli analoglari strukturasini o‘rganish ushbu birikmalar uchun atropizomerlarning borligini, dialdegid-laktol xosilalari tautomeriya mavjudligini ko‘rsatdi. Gossipol molekulasining funktsional qismlarining elektron strukturasi va konformatsion xususiyatlari haqidagi ma’lumotlar, o‘rganilayotgan moddalarning tanadagi xatti-harakati va fiziologik ta’sirini aniqlaydigan faktlarni tushunishga yordam berdi.
Gossipol va uning xosilalari asosida yaratilgan: virus karshi vosita - 3% gossipol linimenti, oddiy pufakli va urab oluvchi temiratka, psoriazlarni davolashda ishlatiladi; birinchi mahalliy immunosupressant - buyrak allotransplantatsiyasi uchun tabletkalar shaklida, surunkali glomerulonefrit, allergodermatoz kabi kasalliklarda ishlatiladigan Batriden. Megosin kattalardagi teri va shilliq pardalarning gerpetik pufakchalar, oddiy gerpes retsivida xam, genital gerpes, surunkali tservitsit, bachadon buyni eroziyasida malham sifatida ishlatiladi; Gozalidon – xlamidiyalarga karshi; Ragosin - o‘tkir va surunkali virusli gepatit B, C va D ni davolash uchun ishlatiladi.
Qizil gulxayridan oziq-ovqat sanoatida ishlab chiqarishda ishlatiladigan tabiy buyok, ozik-ovkat uchun ishlatiladigan pektin, buyok va polisaxaridlar olish texnologiyalari yaratilgan.
Kizil gulxayridan ozik-ovkat sanoatida ishlatiladigan buyok olish va uni tadbik etishga bir gurux laboratoriya xodimlari Abu Rayxon Beruniy Davlat mukofotiga sazovor bulishgan.
A.I.Ismailov raxbarligida 4 nafar fan doktori va 14 nafar fan nomzodi bioorganik kimyo va tabiiy fiziologik faol moddalar kimyosi sohasida dissertatsiyalar ximoya kilindi va yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashda katta hissa qo‘shishdi. A.I.Ismailov maktabidan chikkan shogirtlari O‘zbekiston, MDH davlatlari va uzoq xorijdagi ko‘plab tadqiqot institutlari va universitetlarida faoliyat yuritmoqdalar.
Uz vaktida laboratoriyada ishlab katta xissa kushgan xamkasabalaridan k.f.d., prof. Baram N.I., k.f.d., prof. Dalimov D.N., k.f.d. Karimdjanov A.K., k.f.n. Raximxanov R.Z., k.f.n. Biktimirov L., Shukurov Z.Sh., k.f.n. Abdullaev Z.S., k.f.n. Islambekov Sh.Yu., k.f.n. Payzieva R.Z., k.f.d. Ziyaev X.L., k.f.d. Mavlyanov S.M., b.f.n. Sumin V.I., k.f.n. Pirnazarova F.N., k.f.n. Atxamova S.K., Mardanov R.G. ning eslab utish lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi akademik O.S. Sodiqov nomli Bioorganik kimyo institutida (BOKI) farmakopey gossipol olish texnologiyasi ishlab chiqilgan, uning asosida bir qator samarali dori vositalari yaratilgan va sog‘liqni saqlash amaliyotiga joriy etilgan. Mashkovskiy M.D. «Lekarstvennыe sredstva», Toshkent. «Meditsina», 1998. 208, 362-betlar. Gossipolning interferon induktsiyalash faolligini aniklash yangi samarali interferon induktorlarini yaratishga imkon beradi. Gossipol xosilalarini sintez kilish va urganish maksadga muvofikligini kursatadi. Ularni tadbik etish yukimli kasalliklar bilan kurashishning dolzarb muammolarini xal kilishga imkon yaratadi.
1997 yildan professor D.N.Dalimov O‘zR FA Bioorganik kimyo instituti Polifenollar laboratoriyasiga raxbar buldi.
D.N.Dalimovning izlanishlari polifenollar, terpenoidlar kimyosi, ularni ajratib olish texnologiyasi va ularning modifikatsiyasini o‘rganishga bag‘ishlangan. Oxirgi 10-15 yilda Dalimov D.N. uz guruxi (Gafurov M.B., Matchanov O.D., Yuldashev X.A., Isaev Yu.) bilan asosan tabiiy birikmalar asosida interferon induktorlari (Megaferon, Tauferon), gemostatik (Lagovin, Glilagin, Inebrin), to‘qimalarni qayta jonlantiruvchi, shamollashga qarshi (GLAS), virusli kasalliklarga qarshi dori vositalari, ich ketishga “Bektit-M” dori vositalari tibbiyot amaliyotiga tadbiq etildi.
1973 yilda akademik A.A.Abduvaxabov 1941-2014yy) O‘zR FA akademik O.S.Sodiqov nomidagi Bioorganik kimyo Bo‘limida Fosfororganik kimyo (1977 yildan Bioorganik kimyo institutining Fiziologik faol moddalar nozik organik sintezi) laboratoriyasini tashkil etgan.
Markaziy Osiyoda ilk bor zararkunanda hasharotlar feromonini ajratib olish, tuzilishini aniqlash, sintez qilish, preparativ shaklini yaratish va dala sharoitida qo‘llash borasida tadqiqotlar boshlangan. Izlanishlar natijasida ikki komponentli g‘o‘za tunlami feromoni, kuzgi tunlam feromoni komponentlari, xona pashshasi, olma mevaxo‘ri, undov tunlami va boshqa zararkunandalar feromonlari sintez usullari ishlab chiqilgan, komponentlarning optimal nisbatlari aniqlangan hamda preparativ shakllari yaratilgan. Hozirda g‘o‘za va kuzgi tunlam feromonlari Respublika dalalarida g‘o‘zani zararkunandalar ta’siridan saqlashda keng miqyosda qo‘llanilmoqda.
Ilmiy yo‘nalish:
Tabiiy va sintetik fiziologik faol moddalarni ajratib olish, tuzilishini aniqlash, ularning kimyoviy modifikatsiyasi va maqsadli yo‘naltirilgan sintezi, “tuzilish-funktsiya” bog‘liqlikni aniqlash, keng ta’sir spektriga ega bo‘lgan dori vositalari hamda o‘simliklarni himoya vositalarini yaratish, ularni amaliyotga joriy etish.
Laboratoriyaning asosiy faoliyati:
- terpenoidlar, polifenol birikmalar (gossipol, flavonoidlar) modifikatsiyasi, tuzilishi va biologik faolligini aniqlash, sintetik va tabiiy dori moddalarining terpenoid glikozidlar bilan mikrokapsulalash imkoniyatini o‘rganish, terpenoidlarning supramolekulyar komplekslari tuzilishini zamonaviy fizik-kimyoviy usullar yordamida aniqlash;
- tabiiy manbalardan hasharotlar ichki kommunikatsiyasiga ta’sir etadigan moddalar (jinsiy, agregatsion va iz feromonlari) ni ajratib olish, komponentlarni identifikatsiya qilish, hasharotlar feromoni, ularning analoglari, model birikmalar sintezi usullarini ishlab chiqish, biologik faollikning tuzilish, tarkib va miqdorga bog‘liqligini o‘rganish natijasida o‘simliklarni himoya qilishning ekologik toza vositalarini yaratish.
Muhim natijalar:
Gossipol va uning xosilalari asosida yaratilgan: virus karshi vosita - 3% gossipol linimenti, oddiy pufakli va urab oluvchi temiratka, psoriaz, gripplarni davolashda ishlatiladi;
Oftalmogerpesni davolashda gossipolning 0,1% eritmasi (0,07% buraning suvdagi eritmasida) ishlab chikildi;
«Megosin shamchalari 0,01g» preparati ishlab chikildi kattalardagi teri va shilliq pardalarning gerpetik kasalliklariga karshi (oddiy pufakli va urab oluvchi temiratka, genital gerpes, tservitsit, bachadon buyni eroziyasida davolashda ishlatiladi);
«Gozalidon shamchalari 0,05g» preparati ishlab chikildi kattalardagi xlamidiyalar chakiruvchi kasalliklarga karshi (bepushtlik, vыkidыshi, ichki a’zolarni shamollashida ishlatiladi);
“Ragosin” 0,05g №10 preparati - o‘tkir va surunkali virusli gepatit B, C va D ni davolash uchun ishlatiladi.
“Gozalidon “ tabletka 0,1g preparati – xlamidiyalarga karshi ishlatiladi;
Birinchi mahalliy immunosupressant - buyrak allotransplantatsiyasi uchun tabletka va kapsula shaklida, surunkali glomerulonefrit, allergodermatoz kabi kasalliklarda ishlatiladigan “Batriden” 0,1g va “Mebavin” 0,1g preparatlari yaratilgan.
“Megosin 1% surtma” kattalardagi teri va shilliq pardalarning gerpetik pufakchalar, oddiy gerpes retsivida xam, genital gerpes, surunkali tservitsit, bachadon buyni eroziyasida malham sifatida ishlatiladi;
“Rometin” 0,1g grippga karshi dori vositasi klinikalardan utkazishga tayyorlanib kuyildi.
“GLAS” preparati – yallig‘lanishga qarshi nosteroid vosita, mahalliy o‘simlik hom ashyosidan yaratilgan. Kam zaharlilik, ultserogen ta’sirning yo‘qligi va terapevtik indeksining kengligi GLAS preparating asosiy xususiyatlari hisoblanadi. GLAS preparati aspirindan xavfsizlik indeksi (LD50/ED50) bo‘yicha 8-10 marta va terapevtik indeksi bo‘yicha 25-52 marta samarali. O‘zR SSV FQ Prezidiumi tomonidan qo‘llash uchun ruxsat berilgan.
“Glilagin” gemostatik preparati tabletkalari parenximatoz qon ketishlarini to‘xtatish uchun qo‘llaniladi. Uning qon to‘xtatish ta’siri protrombin faollashishi va trombin hosil bo‘lishiga asoslangan. U o‘zining samaradorligi bo‘yicha Taxo-Komb (Avstriya), gemostatik doka (Rossiya), gemostatik gubka va Gelevin (Rossiya), Lagoden (O‘zbekistan) kabi preparatlardan qolishmaydi. Glilagin qon to‘xtatish ta’siridan tashqari, yarani tuzatish va yallig‘lanishga qarshi faollik namoyon etadi. Tegishli barcha MTX ishlab chiqilgan, klinik sinovlar o‘tkazilgan va qo‘llash uchun ruxsat olingan.
Vena qon tomiri orqali qo‘llaniladigan Lagovin gemostatik preparati 0,15% eritma ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Lagovin va Ditsinon faolligini qiyosiy o‘rganish birinchi preparatning gemostatik samarasi 1,5-2 marotaba tez sodir bo‘lishini ko‘rsatdi. Lagovinning afzalligi yana shundan iboratki, u odamlarga Ditsinonga nisbatan 10 marta kam dozada qo‘llaniladi, bunda uning zaharliligi 6 marotaba kam. Tegishli barcha MTX ishlab chiqilgan, klinik sinovlar o‘tkazilgan.
Inebrin gemostatik preparati (generik). Yaqqol gemostatik ta’sir ko‘rsatadi. Uning gemostatik ta’siri 25-35 minutdan keyin boshlanadi. Preparat tabletka ko‘rinishida operatsiyadan oldin va keyin qon ketishi profilaktikasi uchun, bachadon va maxalliy, gemofiliya qon ketishini profilaktikasi va davolash uchun, shuningdek trombotsitopenik purpurlar va allergik reaktsiyalarda qo‘llaniladi. Klinik sinovlar o‘tkazilgan va qo‘llashga ruxsat berilgan.
Barcha gemostatik preparatlar lagoxilin diterpenoidi asosida ishlab chiqilgan.
Yallig‘lanishga qarshi nosteroid Glitsiram preparati (generik) harorat tushirish, analgetik va yallig‘lanishga qarshi ta’sir qo‘rsatadi. Preparat asosiy ta’sir etuvchi moddosi 50 mg bo‘lgan tabletka ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Barcha tegishli MTX tayyorlangan. Ishlab chiqarishga va amaliyotda qo‘llashga ruxsat olingan.
Respublikada g‘o‘za va kuzgi tunlam feromonlari keng qo‘llanilmoqda
Guruch va ombor uzunburuni feromonini Respublika don omborlarida qo‘llash uchun uchun zarur hujjatlar tasdiqlangan.
Kelajakda rejalashtirilgan ishlar:
Gossipol, glitsirrizin kislotasi, uning mono tuzlari va glitsirret kislotasining yangi hosilalari sintezi, strukturaviy-funktsional tahlili, ularning fizik-kimyoviy xossalarini tadqiq etish va gossipol, glitsirrizin kislotasi (supramolekulyar komplekslar), glitsirret kislotasi hosilalari asosida virusli kasalliklarga, yallig‘lanishga, shishga qarshi va gemostastik faollikka ega preparatlarning yangi dori shakllarini (gel, suppozitoriy, kapsula, maz) ishlab chiqish, ularni ishlab chiqarish va tibbiyot amaliyotiga joriy etish uchun me’yoriy-texnik xujjatlarni ishlab chiqish.
Hozirda O‘zbekiston qishloq ho‘jaligi uchun horijga eksport qilinuvchi bodom, xandon pista, anor, anjir, yong‘oq, o‘rik va boshqa mahsulotlar katta ahamiyatga ega. Zararlangan mevalar mahsulotning ko‘rinishini buzadi. Ushbu mahsulotlarni zararlovchi bodom yo‘g‘onoyog‘i Eurytoma amygdale End., anjir parvonasi Choreutis nemorana Hb., yong‘oq mevaxo‘ri Sarrathrypus musculana Ersh. hamda anor mevaxo‘ri Euzophera punicaella Mooze yashirin hayot kechirgani bois ularga qarshi kimyoviy kurash vositalari samarasi past yoki ishlov berish sonini ko‘paytirishni talab etadi. Shuning uchun ushbu o‘simliklarni zararkunandalar ta’siridan saqlashda feromon tutqichlarini qo‘llash katta ahamiyat kasb etadi. O‘zbekistonda inshootlar, binolar, jumladan tarixiy obidalarga talafot keltirayotgan zararkunandalardan biri termitlar hisoblanadi. Termitlarga qarshi yangi kurash vositalarini izlash yuzasidan olib borilgan izlanishlar natijasida tabiiy ozuqa attraktantlar ajratib olindi, termitlar o‘sishiga ta’sir etuvchi moddalar sintez qilindi. Hozirda termitlarga qarshi tutqichlarda qo‘llash maqsadida termitsidlar sintez qilinmoqda.
Ilmiy aloqalar:
Laboratoriya xodimlari RF Tibbiyot Fanlari Akademiyasi D.I.Ivanovskiy nomidagi Virusologiya Instituti bilan aloka boglab turishadi. Undan tashkari RF Tibbiyot Fanlari Akademiyasi N.F.Gamaleya nomidagi Epidemiologiya va Mikrobiologiya ilmiy-tadkikot instituti bilan, Uzbekiston Respublikasi Veterinariya ilmiy-tadkikot instituti bilan, Uzbekiston Respublikasi Soglikni Saklash vazirligining Epidemiologiya va Mikrobiologiya va yukumli kasalliklar ilmiy tekshirish instituti bilan xamkorlikda ishlar olib boriladi.
«Uzkimyofarm» AJ, «Dentafill plyus» XK, «Torimed Pharm» MChJ, «Galenika» MChJ, TashFarmI, Uzbekiston Respublikasi Soglikni saklash vazirligining Respublika Nefrologiya markazi, Toshkent tibbiyot Akademiyasining Revmatologiya bulimi, Respublika Revmatologiya Markazi, Uzbekiston Respublikasi Soglikni Saklash vazirligining Respublika dermatovenerologik klinika shifoxonasi, Uzbekiston Respublikasi Soglikni Saklash vazirligining Respublika ixtisostirilgan dermatologiya va venerologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, Uzbekiston Respublikasi Soglikni Saklash vazirligining Virusologiya ilmiy-tadkikot institutlari bilan birgalikda tadkikotlar olib borilmokda. Laboratoriya xodimlari Farmakologiya, Fizik-kimyoviy usullar, Biofizika bulimi, Protein va peptidlar kimyosi laboratoriyalari, Sifat Nazorati bulimi bilan yakindan ishlar olib borilmokda.
Xalkaro grantlar:
CRDF (SShA, 2002). INTAS (2003). INTAS-UZBEKISTAN (2006-2008). STCU (2006).
Maqolalar:
1. Abdukaxarov V.S., G.S.Shakirzyanova, Kasыmjanova M.M., Abduvaxabov A.A// Struktura, sintez, attraktivnost feromonov nasekomыx – vrediteley selskogo xozyaystva Uzbekistana// Obzornaya statya. Razvitie bioorganicheskoy ximii v Uzbekistane, Tashkent, 2013, S. 74-104
2. Ismailov A.I., Baram N.I., Ziyaev X.L., Rejepov K.J., Ermatov A.M. Razvitie ximii gossipola kak osnova sozdaniya lekarstvennыx preparatov (obzornaya statya). Razvitie bioorganicheskoy ximii v Uzbekistane, Tashkent-2013g. S. 236-269.
3. Tilyabaev Z., Gafurov M.B., Dalimov D.N., Abduvaxabov A.A. Fosfororganicheskie proizvodnыe alkaloidov: sintez, struktura, mexanizm deystviya i biologicheskaya aktivnost. Razvitie bioorganicheskoy ximii v Uzbekistane. T., 2013. S.332-368.
4. Dalimov D.N., Vыpova N.L., Matchanov A.D, Saidxanov B.A., Alimov M.M., Islamov A.X., Gafurov M.B. Kroveostanavlivayuщie sredstva na osnove nizkomolekulyarnыx prirodnыx soedineniy. Razvitie bioorganicheskoy ximii v Uzbekistane. T., 2013. S.369-385
5. Babaev B.N., Abdukaxarov V.S., Xaytbaev X. Issledovanie biologicheskoy aktivnosti fosfororganicheskix soedineniy otnositelno vrednыx nasekomыx / Ekologicheskiy vestnik Uzbekistana. 2013. №5-8. S.103-104
6. Sadыkov I.I., Salimov M.I., Babaev N.B., Sadыkova Z.O. Issledovanie izvlecheniya osmiya iz sbrosnыx rastvorov metallurgicheskogo proizvodstva. // Dokl. AN RUz. 2014. №1. S.12-15.
7. A.M.Asrorov, J.F Ziyavitdinov, E.M.Sultanova, O.N.Veshkurova, A.D.Matchanov, Sh.I.Salixov. Sravnitelnoe vliyanie razlichnыx klassov insektitsidov na uroven svobodnыx aminokislot, azota i kaliya v listyax xlopchatnika. Uzbekskiy Ximicheskiy Jurnal. Tashkent. 1/2014. s 49-52
8. A. Ergashev, R. Eshchanov, G. Yakubov, A. Rakhimov, N. Turdieva, N. Turaeva, Kh. Urinova, A. Matchanov. Cultivation of drug-dye plant indigofera variety «Feruz -1» for the re-cultivation in degraded lands of Aral Sea Region. J. Chem. Chem. Eng. 8 (2014) 707-716.
9. Babaev B.N., Dalimov D.N. Mass-spektrometricheskiy raspad nekotorыx fosforilirovannыx proizvodnыx anabazina, piperidina i morfolina // Vestnik NU Uz. 2015. № 3/1. S.232-237.
10. Babaev B.N., Dalimov D.N. Sintez fosforilirovannыx proizvodnыx anabazina, piperidina i morfolina // Vestnik NU Uz. 2015. № 3/1. S.238-241.
11. Nazarova F.A., Gafurov M.B., Tilyabaev Z., Abdullaev N.D., Sagdullaev Sh.Sh., Dalimov D.N. Antixolinesteraznыe svoystva supramolekulyarnыx kompleksov dezoksipeganina s glitsirrizinovoy kislotoy yeyo monoammonievoy soli. Vestnik NUUz. 2015g № 3/1 str.245-247.
12. Esanov R.S., Dalimov Sh.I., Gafurov M.B., Dalimov D.N. Glitsirret kislotasining qator aminlar bilan yangi amidlari sintezi. Vestnik NUUz. 2015g № 3/1 str.190-193.
13. Dalimov D.N., Gafurov M.B., Tilyabaev Z. Sintez i antixolinesteraznaya aktivnost O-etil-O-aminometiltionfosfonatov. Vestnik NUUz. 2015g № 3/1 str.242-244.
14. Kushiev X.X. Ismailova K. Gafurov M.B., DalimovD.N. Ablakulova N. Kompleks glitsirizinovoy kislotы, soderjaщiy med i yego vliyanie na nakoplenie biomassы ozimыx sortov pshenitsы. Vestnik NUUz. 2015g № 3/1 str. 229-231
15. Chorieva N.M., Xamidova O.J., Kurbannazarova R.Sh., Merzlyak P.G. Xaqberdiev Sh., Gafurov M.B. Tashmuxamedov B.A., Sabirov R.Z. Issledovanie mexanizma liticheskogo deystviya gossipola na eritrotsitы cheloveka. Uzb. Biol. J. 2015 № 2. S. 3-7.
16. Chorieva N.M., Xamidova O.J., Kurbannazarova R.Sh., Merzlyak P.G., Xaqberdiev Sh., Gafurov M.B. Tashmuxamedov B.A., Sabirov R.Z. Gossipol potentsiruet kolloidno-osmoticheskiy lizis eritrotsitov cheloveka Dokl. AN RUz, 2015, №5, str.99-102.
17. Chorieva N.M. Xamidova O.J. Kurbannazarova R.Sh, Merzlyak PG., Gafurov M.B., Nuritdinova N.S., Matchanov A.D., Tashmuxamedov B.A., Sabirov R.Z. Odam kizil kon xujayralaridan stress sharoitida gemoglabin chikishiga gossipol va batridenning ta’siri. Vestnik NUUz 3/1 Toshkent. 2015. s52-54.
18. Chorieva N.M. Xamidova O.J. Kurbannazarova R.Sh, Merzlyak PG., Gafurov M.B., Nuritdinova N.S., Matchanov A.D., Tashmuxamedov B.A., Sabirov R.Z. Gossipol va xosilalalari ta’siridagi odam eritrotsitlarining lizisini urganish. Vestnik NUUz 3/1 Toshkent. 2015. s 49-51.
19. Dalimov D.N, Vыpova N.L., Matchanov A.D., Saidxanov B.A, Alimov M.M., Gafurov M.B., Islamov A.X. Gemostatiki na osnove diterpenoida lagoxilina. Vestnik NUUz №3/1 Toshkent.. 2015. s 208-218.
20. J.Mirsoatov, E.Berdiboev. A.Matchanov., Dorivor bozulbangi (Lagochilus Inebrians) usimligini yetishtirish agrotexnikasi. Vestnik agrarnoy nauki Uzbekistana 1(59) 2015g s. 7-10.
21. Yeshbaev A.A. Aymenov J.Ye. Matchanov A.D., Islamov A.X. Rezultatы sravnitelnogo issledovaniya makro- i mikroelementnogo sostava Lagochilus Intbrians Lagochilus Setolosus. Vestnik KazNU2/1 (64) Alma-ata. 2015. s13-19.
22. A. Ergashev, G. Yakubov, A. Matchanov, N. Turaeva. Development of biotexnology of dye & of drug plant indigofera variety «Feruz -1» for the improving of sale lands of the Aral Sea Basin. International Journal of Devolopment Resarch Vol.5. issue 12. pp 6213-6218. December. 2015.
23. Chorieva N.M., Xamidova O.J., Kurbannazarova R.Sh., Merzlyak P.G., Xaqberdiev Sh., Gafurov M.B., Dalimov D.N., Tashmuxamedov B.A., Sabirov R.Z. Odam qizil qon hujayralaridan osmotik stress sharoitida gemoglobin chiqishiga ragosin, megosin va gotizolning ta’siri. GulDU Xabarlari, 2016 №3 13-16b.
24. N.R.Xashimova, A.A.Axunov, M.A.Mamasolieva, M.B.Gafurov. Supramolekulyarnыy kompleks glitsirrizinovoy kislotы s salitsilovoy kislotoy - ekologicheski bezopasnыy induktor ustoychivosti xlopchatnika. Uzbekskiy ximicheskiy jurnal. – 2016. - №4. – S. 90-94.
25. Dalimov D.N., Muxamedov I.M., Xaitbaev A.X., Nuritdinova N.S., Olimjonov Sh.S. Antibakterialnaya aktivnost kompozitsiy megaferona s antibiotikami penitsilinovogo i tsefalosporinovogo ryadov DAN RUz. 2016. №6 S.71-73.
26. Shakirzyanova G.S., Nizamov D.B., Babaev B.N., Yeshimbetov A.G. Tursunxodjaev P.M. Monitoring effektivnosti agregatsionnogo feromona risovogo i ambarnogo dolgonosikov v usloviyax zernoxraniliщa // Kimyo va kimyoviy texnologiya. 2016. -№4. S. 61-66.
27. Shakirzyanova G.S., Babaev B.N., Izotova L.Yu., Xaytbaev X., Abdukaxarov V.S., Yeshimbetov A.G. Sintez ionnыx jidkostey na osnove 1-metilimidazola // Dokl. AN RUz. 2016. №3. S. 56-58.
28. Chorieva N.M., Xamidova O.J., Kurbannazarova R.Sh., Merzlyak P.G., Xaqberdiev Sh., Gafurov M.B., Dalimov D.N., Tashmuxamedov B.A., Sabirov R.Z. Odam eritrotsitlarining kolloid-osmotik lizis jarayoniga ragosin, megosin, gotizol va batridenning himoyalovchi ta’siri. GulDU Xabarlari, 2017 №3 B.14-17.
29. Dalimov D.N., Muxamedov I.M., Vыpova N.L., Gafurov M.B. Antibakterialnaya aktivnost kompozitnыx preparatov, sostoyaщix iz induktorov interferona i penitsillina. Stomatologiya nauchno-prakticheskiy jurnal 2017 №2 s.10-12.
30. N.L. Vypova, R.A. Yakubova, O.K. Inogamov, M.B. Gafurov, N.N. Abhrekova, R.S. Esonov, K.R.Baratov, G.G.Rakhmonova Comparative Analyss of Biological activity of some drugg and their Soluble Complexes. Uzb.biolog.jurn. 2017 g. №6. S. 23-26.
31. Kh.A.Yuldashev, R.S. Esonov, Sh.I.Dalimov, A.Kh.Islamov, A.D.Matchanov, B.N.Babayev, M.B.Gafurov, D.N.Dalimov Some Aspects of Clatrate Formation of Glycyrrhisic acid with Low-molecular Biologically active Substances. Uzb.biolog.jurn. 2017 g. №6. S. 26-31.
32. Shakirzyanova G.S., Babaev B.N., Izotova L.Yu., Togaev U.B., Abdukaxarov V.S. Modifikatsiya metoda polucheniya i termograficheskiy analiz ionnыx jidkostey na osnove imidazola // Kimyo va kimyoviy texnologiya. 2016. -№2. S.22-25.
33. Tilyabaev Z., Babaev B.N., H.Khaitbaev, Togaev U. Application of the chemical against termites (Obzor) // Scientical discussion. 2017.V.1. №7. P.6-13.
34. Babaev B.N., Xaytbaev X., Xolbekov O.X., Izotova L.Yu., Yeshimbetov A.G. Sintez i termicheskiy analiz proizvodnыx imidazola i piperilina // Dokl. AN RUz. 2017. №1. S.51-53.
35. Shakirzyanova G.S., Babaev B.N., Elmuradov B.J., Mamadraximov A., Abdukaxarov V.S. Sintez opticheski aktivnogo izomera sitofilyura - agregatsionnogo feromona risovogo i ambarnogo dolgonosikov // «Vestnik nauki i obrazovaniya». Moskva, 2017. №9 (33). S. 15-21
36. Raimova G.M., Xoshimov N.N., Nasirov K.E., Babaev B.N. Issledovanie antikoagulyantnыx svoystv preparatov kontsentrat zaplesnevelogo klevera i O.O-dialkiltiofosfata // Uzb.biol.jurn. 2017. №2. S.3-7.
37. Yuldashev X.A., Fayziev D.D., Ziyavitdinov J.F., Dalimov D.N., Babaev B.N., Sabirov R.Z. Issledovanie vliyaniya glitsirrizinovoy kislotы na iskusstvennыe bisloynыe lipidnыe membranы // Uzb.biol.jurn. 2017. №2. S.7-11.
38. X.A.Yuldashev, R.S.Esanov, A.M.Usubbaev, D.N.Dalimov, J.F.Ziyavitdinov, M.B.Gafurov. Kolichestvennoe opredelenie atsetilsalitsilovoy kislotы v sostave tabletok GLAS metodom UF-spektroskopii. Farmatsevticheskiy jurnal. 2017 g, №3 str.53-56.
39. Babaev B.N., Xaytbaev X., Xolbekov O.X., Izotova L.Yu., Shakirzyanova G.S. Stroenie i termicheskiy analiz proizvodnыx imidazola i piridina // Ximiya i ximicheskaya texnologiya, 2017.
40. Tilyabaev Z., Haitbaev H., Shakirzyanova G.S., Togaev U.R., Prokofyeva O.B., Abdullaeva L.K., Babaev B.N., Abdukaharov V.S., Abduvakhabov A.A. Researching of some pest insect pheromones in Uzbekistan (obzor)//Uzbek Biol. J. 2017. №6. P.17-22.
41. Yuldashev Kh.A., Esanov R.S., Dalimov Sh.I., Islamov A.Kh., Matchanov A.D., Babayev B.N., Gafurov M.B., Dalimov D.N. Some aspects of clathrate formation by Glysyrrhizic acid with low-molecular biologically active substances (obzor) //Uzbek Biol. J. 2017. №6. R.26-31.
42. Matchanov A.D., Usubbaev A.M., Islamov A.Kh., Tashpulatov F.N., Matchanov U.D., Esanov R.C. Devolopment of HPLC method for the quantative determination of Glilagin tablets. International Scientific and Practical Conference World Sciense. №4 (20). Vol.5. april 2017. P. 34-37.
43. Matchanov A.D., Dalimov D.N, Zaynutdinov U.N., Vыpova N.L., Islamov A.X., Bekpolatova B.M., Poluchenie, izuchenie fiziko-ximicheskix i biologicheskix svoystv molekulyarnыx assotsiatov lagoxilina i lagoxirzina s glitsirrizinovoy kislotoy i yeyo monoammonievoy solyu. Ximiya prirodnыx soedineniy. 2017. №4. s 566-570.
44. Saidxanov B.A., Dalimov D.N., Alimov M.M., Turakulov A.B., Matchanov A.D., Nigmatov Sh.K., Azimova M.T. Primenenie gemostaticheskix kollagenovыx plenok iz mestnogo sыrya pri transplantatsii pecheni v eksperimente. Vestnik xirurgii Kazaxstana, №1, 2017g
45. Saidxanov B.A., Turakulov A.B., Dalimov D.N., Matchanov A.D. Novaya kollagenovaya plenka Glilagin dlya primeneniya pri parenximatoznыx krovotecheniyax. Vestnik ekstrennoy meditsinы. Tashkent. №X (4). 2017
46. Saidxanov B.A., Butaev A.X..,Maxmudov K.O. ., Matchanov A.D. Morfologicheskiy analiz gemostaticheskoy plenki “Glilagin” pri eksperimentalnыx modelirovannыx krovotecheniyax iz pecheni. Xirurgiya Uzbekistana. №4. 2017. S. 40-43.
47. Tilyabaev Z., Gafurov M.B., Dalimov D.N., Abduvaxabov A.A. Sintez fosforilirovannыx proizvodnыx alkaloidov, ix struktura, biologicheskaya aktivnost i perspektivы prakticheskogo ispolzovaniya (monografiya) Tashkent. Izd-vo “ Fan” 179 s.
48. Ražna K, Ablakulova N, Žiarovskb J, Kyse M, Cagaň Ľ, Bakiyevich M., Khojiboboevich K.K. The Effect of Seed-Priming by Cobalt-Diglycyrrhizinate on Wheat (Triticum Aestivum L.) Genome. Open Access Journal of Agricultural Research, J Agri Res 2018, 3(7): 000184.
49. Shapulatov Umid1., Allaniyazova M.K, Gafurov M.B., Kushiev Kh.H. The Influence of Physio-logically Active Substances On Thedevelopmentof Fungous Diseases of Winter Wheat. International Journal of Current Advanced Research Vol 7, Issue 8(C), pp 14736-14739, August 2018.
50. Babaev B.N., Tilyabaev Z. Mass-spectrometric investigation of diphosphorylized derivatives of 2,5-dimercapto-1,3,4-thiadiazole // Scientical discussion. 2018. v.1. №16. P.23-26.
51. Matchanov A.D., Zaynutdinov U.N., Islamov A.Kh., Vypova N.L, Tashpulatov F.N., Esanov R.S., Matchanov U.D., Sobirova F.A., Khakberdiev Sh. M., Synthesis and hemostatic activity of Supramolecular complexes Lagoshilin. International Journal of Defelopment Research. Vol. 08. Issue 04. April. 2018. pp. 19812-19814
52. N.K. Olimov, A.A. Muxitdinov, A.B.Soliev, A.D.Matchanov. Identifikatsiya piriditola v chesnochnom masle metodom vыsokoeffektivnoy xromato-mass-spektrometrii. Farmatsevticheskiy jurnal. №1. 2018. S. 23-26.
53. Artikova G.N., Matchanov A.D. Izuchenie jirnokislotnogo mikro- i makroelementnogo sostava semyan rasteniya Eleagnus Angustifoliya proizrastayuщego v zasolennoy pochve priaralya. Universum ximiya i biologiya. 2019. 3 (57). S.40-44.
Patentlar:
1. Ixtiroga patent № IAP 05090; Talabnoma raqami IAP 2013 0241. G‘o‘za viltiga qarshi kurashish usuli. /A.A.Axunov, N.R.Xashimova, Pshenichnov Ye.A., V.A.Avtonomov, D.N.Dalimov, O.D.Matchanov, M.B.Gafurov.
2. Patent na izobretenie №IAP 04806 ot 04.12.2013. Talabnoma raqami IAP 2009 0404. (Kompleks 3,15,16,18- tetragidroksi-9,13-epoksi labdana s polivinilpirrolidonom, obladayuщiy gemostaticheskim deystviem). (Sh.I.Salixov, D.N.Dalimov, A.D.Matchanov, M.B.Gafurov, N.L.Vыpova)
3. Patent na izobretenie №IAP 05109 ot 13.10. 2015. Talabnoma raqami IAP 2012 0449. Gemostaticheskaya plenka na osnove kollagena. (F.G.Nazыrov, B.A.Saidxanov, M.M.Alimov, D.N.Dalimov, K.O.Maxmudov, A.D.Matchanov, T.M.Azimova, Sh.K. Nigmatov)
4. Zayavka na patent RUz. № IAP 20170426 ot 29.09.2017 g //Proizvodnыe naftola, obladayuщie effektivnoy toksichnostyu po otnosheniyu k termitam // Xaitbaev X., Xashimova M.X., Rustamov K.J., Babaev B.N., Togaev U.R., Xolmatov B.R.
5. Zayavka na patent RUz FAP 20180173 ot 07.11.2018 g. //Ustroystvo spetsificheskoy feromonnoy lovushki dlya vrediteley zapasov // Shakirzyanova G.S., Nabiev A.X., Salixov Sh.I.
Normativ-texnik xujjatlar (VFS, FS, OPR, PR):
1. Vremennaya farmakopeynaya statya na substantsiyu Glitsiram. VFS 42 Uz-2369-2013. A.S.Turaev, D.N.Dalimov, A.D.Matchanov, M.B.Gafurov, N.L.Vыpova.
2. VFS na suppozitorii Megosina 0,01g VFS 42 Uz-2804-2015, s.9. Sh.I.Salixov, D.N.Dalimov, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, R.T.Tulyaganov, Ya.K.Nazirova, F.S.Muratova.
3. FS substantsii Gossipola FS 42 Uz-0100-2015, s.7. Sh.I.Salixov, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
4.FS standartnogo obraztsa Gossipola FS 42 Uz-0101-2015, s.6. Sh.I.Salixov, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
5. FS linimenta Gossipola 3% FS 42 Uz-0112-2015, s.8. Sh.I.Salixov, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
6. Registratsionnoe Udostoverenie 00206/07/15 substantsii Gossipola, 2015g. Sh.I.Salixov, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
7. FS substantsii Megosina FS 42 Uz-0100-2015, s.8. Sh.I.Salixov, A.S.Turaev, D.N.Dalimov, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
8. FS substantsii Gozalidona FS 42 Uz-0249-2017, s.8. Sh.I.Salixov, A.I.Ismailov, N.I.Baram, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
9. FS standartnogo obraztsa Gozalidona FS 42 Uz-0248-2017, s.8. Sh.I.Salixov, A.I.Ismailov, N.I.Baram, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
10. Shaxodatnoma suppozitoriev Megosina 9-15 prikaz №27 ot 06.11.2015.
11. Registratsionnoe udostoverenie № DV/M 01556/06/17 Glilagila, 2017g.
12. Registratsionnoe udostoverenie № DV/M 01567/06/17 Lagovina, 2017g.
13. Registratsionnoe udostoverenie № DV/M 01555/06/17 GLAS, 2017g.
14. Registratsionnoe udostoverenie № DV/M 13/359/4 Glitserama.
15. Promыshlennыy reglament na proizvodstvo substantsii ragosina – PR-42 Uz-03873/03535693-757-2017./ Salixov Sh.I., X.L.Ziyaev, A.M.Ermatov. Tashkent. IBOX AN RUz. 2017, 82 str.
16. Promыshlennыy reglament na proizvodstvo substantsii gozalidona- PR-42 Uz-03873/ 03535693-709-2017./ Salixov Sh.I., X.L.Ziyaev, A.M.Ermatov. Tashkent. IBOX AN RUz. 2017, 82 str.
17. Promыshlennыy reglament na proizvodstvo substantsii Megosina – PR-42 Uz-03873/ 03535693-942-2017./ Salixov Sh.I., X.L.Ziyaev, A.M.Ermatov. Tashkent. IBOX AN RUz. 2017, 84 str.
18. Promыshlennыy reglament na proizvodstvo substantsii Gossipola – PR-42 Uz-03873/ 03535963-2691-2017./ Salixov Sh.I., X.L.Ziyaev, A.M.Ermatov, Rejepov K.J. Tashkent. IBOX AN RUz. 2017, 106 str.
19. Vremennaya farmakopeynaya statya na substantsiyu GLAS VFS 42 Uz-3089-2017. A.S.Turaev, D.N.Dalimov, A.D.Matchanov, M.B.Gafurov, S.K.Atxamova, N.L.Vыpova, X.A.Yuldashev.
20. Vremennaya farmakopeynaya statya na substantsiyu Glilagin. VFS 42 Uz-3132-2017. Sh.I.Salixov, D.N.Dalimov, A.D.Matchanov, M.B.Gafurov, N.L.Vыpova.
21. Vremennaya farmakopeynaya statya na substantsiyu Inberin. VFS 42 Uz-2535-2018. Sh.I.Salixov, U.N.Zaynutdinov, D.N.Dalimov, A.D.Matchanov , N.L.Vыpova, Islamov A.X., X.U.Aliev, N.D.Abdullaev, X.M.Bobokulov.
22. Vremennaya farmakopeynaya statya na substantsiyu Inberin tabletki-200mg. VFS 42 Uz-2536-2018. Sh.I.Salixov, U.N.Zaynutdinov, D.N.Dalimov, A.D.Matchanov , N.L.Vipova, Islamov A.X., X.U.Aliev, M.Usubbaev, A.M.Usubbaev, N.D.Abdullaev, X.M.Bobokulov.
23. FS substantsii Ragosina FS 42 Uz-744-2018, str. 9. Sh.I.Salixov, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
24. FS standartnogo obraztsa Ragosina FS 42 Uz-745-2018, str.7. Sh.I.Salixov, X.L.Ziyaev, K.J.Rejepov, A.M.Ermatov, F.S.Muratova.
25. Vremennaya farmakopeynaya statya na Glilagin tabletki. VFS 42 Uz-3405-2018. Sh.I.Salixov, D.N.Dalimov, A.D.Matchanov, M.B.Gafurov, N.L.Vыpova, Islomov A.X., Usubbaev A.M.
26. Laboratornыy reglament na «Poluchenie agregatsionnogo feromona dolgonosikov - Sitophilus: ambarnogo dolgonosika (Sitophilus granarius (L.); risovogo dolgonosika (Sitophilus oryzae (L.); kukuruznogo dolgonosika (Sitophilus zeamais Motsch); Sitofila na osnove reaktsii aldolnoy kondensatsii»./ Shakirzyanova G.S.,.Babaev B.N. 2018.
27. Laboratornыy reglament na poluchenie feromona tomatnoy moli – Trans-3,tsis-8,tsis-11-tetradekatrienil atsetata iz sootvetstvuyuщego spirta. /Xolbekov O.X., Shakirzyanova G.S. 2018.
28. Laboratornыy reglament na poluchenie feromona kartofelnoy moli – Trans-4,tsis-7,tsis-10-tridekatrienil atsetata iz sootvetstvuyuщego spirta. /Xolbekov O.X., Shakirzyanova G.S. 2018.
O‘quv qo‘llanmalar:
1. Babaev B.N., Muxitdinov X.X., Muminov K. Stroenie atoma. TGTU. 2013. 2,8 p.l.
2. Sadыkov I.I., Sadыkova Z.O., Babaev N.B., Allokulov N.K. Radioximicheskiy neytronno-aktivatsionnыy analiz palladiya i platinы. Tashkent: IYaF, 2016. 0,625 p.l. (11s).